Donat Bayer yazdı.. Popüler Müzik ve Toplumsal Cinsiyet

- DONAT BAYER -

Metinsel ve kültürel bir üretim alanı olarak popüler müzik, içerdiği farklı karakteristik özellikler dolayısıyla, akademik ve teorik tartışmalar çerçevesinde sağlam bir perspektife dayandırılarak açıklanması oldukça zor bir disiplindir. Bir popüler müzik parçası sadece müzikal bir değere sahip sanatsal bir ürün olarak değil, aynı zamanda müzik sayesinde ortaya çıkan ve temsil edilen birtakım ideolojik ve kültürel anlamlar bütünü olarak da ele alınmalıdır. Dolayısıyla, müzikoloji alanında gerçekleştirilen popüler müziğe dair her hangi bir araştırma söz konusu olduğunda, araştırmacı kişinin, amacını sınırlandırmaktan öte tanımlayan bir takım disiplinlerarası kısıtlamalarla karşılaşacağını düşünmekteyim. Bu bağlamda, Sheila Whiteley’nin Sexing the Groove adlı kitabının önsözünü anımsamak faydalı olacaktır. Whiteley, söz konusu metinde, popüler müzik çalışmalarının karşıdakine meydan okuyan disiplinlerarası özelliklerine dikkat çeker:

Popüler müziğin analizinde birçok problemle karşılaşmaktayız. En başta, popüler müzik, tanımı iyi yapılmış bir akademik disiplin değildir; tek bir metodolojik yaklaşımı yoktur; açıkça belirtilmiş araştırma alanları yoktur. Popüler müziğin bir inceleme alanı olarak ortaya çıkmasıyla rock müziğin doğuşu arasında ilginç paralellikler vardır. Geleneksel müzikolojinin onaylanmış kurallarına karşı geldiği için asidir; sosyoloji, popüler kültür ve film çalışmalarının kavramsal ve ampirik metodolojilerine dayandığı için eklektiktir; yorumcuları ele alışında stil ve cinsel kimlik ritüelleriyle uğraştığı için seksidir. [1]
 
Whiteley’nin alıntısını takiben özellikle popüler müzik ve toplumsal cinsiyet çalışmaları üzerinde duracak olursak; popüler müzikte cinsel kimliğin oynadığı önemli rol, öncelikle sanatçının performansının görünülürlüğünün, onun seyirci tarafından algılanmasında kaçınılmaz bir belirteç olmasından ileri gelmektedir.

Bu noktada popüler müzik çalışmalarının bir disiplin olarak karşılaştığı/sebebiyet verdiği problemlerden ve akademik ‘kuruntular’dan çok kisa bir biçimde bahsetmek ve popüler müziğin cinsel kimliğe dayalı içeriği üzerine daha önce yapılmış olan kimi yorumlardan örnekler vermek yerinde olacaktir.

Popüler müzik çalışmaları ve feminist müzikoloji dallarının her ikisinde de, doğrudan müzik analizi söz konusu olduğunda kimi aşılması güç problemlerle karşılaşılmıştır. John Covach’ın da belirttiği gibi, popüler müzik, tarihi boyunca, esas ilgiyi ‘[müzikologlardan değil] müzikoloji alanının dışındaki akademisyenlerden görmüştür’[2]. Dolayısıyla, var olan literatürün büyük bir kısmı, bir popüler müzik parçasını doğrudan müzikal bir metin olarak analiz etmeyi sağlayacak metodolojik bir yaklaşım sunmaktan acizdir.

Geleneksel müzikoloji ise uzun bir süredir popüler müziği, akademik sınırlar çerçevesinde ele alınacak bir tartışma alanı olarak görmeyi reddetmiştir. Ancak, 1980ler’in sonu itibariyle, Richard Middleton ve John Shepherd gibi akademisyenler geleneksel müzikolojiyle popüler müzik çalışmalarını biraraya getirecek yöntemler öne sürmeye başlamıştır. Bence, tam da bu noktada çok önemli bir problem ortaya çıkmıştır. Middleton’ın da belirttiği üzere, ‘[geleneksel müzikolojinin] terminolojisi belirli bir müziğin (‘klasik batı müziği’) ihtiyaçları ve tarihi üzerinden belirlenmiştir. [; yani] eğer bu terminoloji diğer müzik türlerine uygulanacak olursa, ortaya çıkan sonuç elbette problemli olacaktır’[3] Bir diğer deyişle, bir bestenin armonik ve tonal yapısının, ya da formunun incelenmesi, popüler müzik yapılarının derinlemesine anlaşılması söz konusu olduğunda yetersiz kalacaktır.

Middleton bu görüşü şu sözlerle desteklemektedir: ‘birçok popüler müzik örneğinde (…) armoni en önemli parametre olmayabilir; genellikle, ritmik yapı, bir sesin tını değişimleri ve performansın artikülasyon tekniklerinin bütünü daha önemlidir.’[4] Yine de, bütün popüler müzik parçalarının armonik, ritmik ve melodik bir yapısı ve bir formu olduğuna göre, bence, bir popüler müzik parçasının müzikal analizi, geleneksel müzikolojinin araç ve yöntemleriyle de yapılabilir. Yine kanımca, popüler müziğin parametrelerinden herhangi birinin, bir diğerine oranla daha önemli olduğunu iddia etmek de imkansızdır.

Popüler müzik çalışmalarının feminist müzikolojiyle bağı ilk etapta büyük ölçüde Susan McClary ve Sheila Whiteley gibi akademisyenlerin yapıtları üzerinden kurulmus olsa da her iki akademisyenin de popüler müzik ve cinsellik arasındaki ilişkiye olan yaklaşımlarında kimi kör noktalar bulunduğu iddia edilebilir. Örnek vermek gerekirse, Madonna hakkında var olan literatüre eleştirel bir yaklaşımda bulunan McClary, Madonna’nın şarkılarında kendisini nasıl temsil ettiğini sosyal ve kültürel durumlar üzerinden okumak yerine, müzikal analize öncelik vermekten söz eder. Middleton’ın tartışmalarının aksine, McClary, bu analizin temelini, ‘eril düzen tarafından dayatılan 17.yy’dan beri var olan tonal kurallara’[5] dayandırır. Ancak, McClary’nin Madonna analizi, şaşırtıcı bir biçimde, müzikal temelinden saparak, Madonna’nın kliplerindeki temsilinin analizine doğru kayar (özellikle ‘Open Your Heart’ şarkısı hakkındaki tartışma).

Whiteley’in çalışmaları ise (Women and Popular Music ve Too Much Too Young gibi), kadın müzisyenlerin tarihi göz önünde bulundurulduğunda bu alana yeni bir perspektif kazandırmayı hedeflemiştir. Whiteley, önemli sayıda kadın şarkıcı ve şarkıyazarını (Joni Mitchell’dan Patti Smith’e, Kate Bush’tan Björk’e), popüler müzik ve cinsellik arasında köprü kuran disiplinlerarası bir entellektüel çerçevede incelemiştir. Yine de, Whiteley’in metodolojisi, iddiasının aksine feminist/toplumsal cinsiyet teorilerini müzikal metnin analizine uygulamakta yetersiz kalmaktadır.

Kanımca iki disiplin arasindaki baglanti müzikoloji sinirlari dahilinde, müziği, sözler, müzik ve görüntülerin bir birleşimi olarak algılamanın olasılığını göstermek ve cinselliğin, sadece sözler ve görüntüyle değil aynı zamanda müzikle de doğrudan ilişkili bir nevi öz bilinçlilik anlatım yolu olduğunu ispatlamayı amaçlamalıdır.


[1] Sheila Whiteley, ‘Introduction’, in Sexing the Groove: Popular Music and Gender, edited by Sheila Whiteley (London: Routledge, 1997), p. xiii.
[2] John Covach, ‘Popular Music, Unpopular Musicology’, in Rethinking Music, edited by Nicholas Cook and Mark Everist (Oxford: Oxford University Press, 1999), p. 454.
[3] Richard Middleton, Studying Popular Music (Buckingham: Open University Press, 1990), p. 104.
[4] Ibid.
[5] Susan McClary, Feminine Endings: Music, Gender, and Sexuality (London: University of Minnesota Press, 1991), s. 155.