Günün Kitap Önerisi: Yabancı

Richard Sennett'in düşünce hayatı insanların şehirlerde nasıl yaşadıklarını araştırmakla geçmiştir. Bu kitapta bir araya getirdiği iki denemede kendi dönemlerinde dünyanın en büyük iki şehri olan Venedik ve Paris'i ziyaret ederek sürgünlerin hem coğrafi hem de manevi mekân içindeki durumu üzerine düşünüyor. İ

lk bölümde Rönesans dönemi Venediki'nde devletin dayattığı yabancılık statüsünün zengin bir topluluk kimliğine tercüme edildiği Yahudi gettosunu ele alıyor.

İkinci bölümde ise siyasi sürgünlerin toplandığı on dokuzuncu yüzyıl Parisi'nde yerinden olma deneyiminin şehrin kültürüne nasıl sızdığını ressam Manet ve Rus yazar Herzen'in günlük notları üzerinden anlatıyor.

Son derece çarpıcı siyasi saptamalar ve kültürel gözlemlerle dolu bu küçük kitabın, özellikle antropolojik bir fenomen olarak milliyet ve milliyetçilik hakkında söyledikleri uzun bir tartışmayı hak ediyor.

Giriş bölümünden, s. 9-10

Bir yabancı olmanın ne demek olduğuna dair iki deneme var burada. Birincisi on altıncı yüzyılın şafağında küresel bir ticaret imparatorluğunun merkezi haline gelen Venedik’te geçiyor; söz konusu imparatorluğun idamesi için gerekli olan yabancıların çoğu şehrin kendisinde istenmiyordu: Almanlar, Yunanlılar, Türkler ve Yahudiler — Yahudiler en az istenenlerdi. Size düşman bir yerde bir hayat kurmaya çalışmak nasıl bir şeydi? 1960’larda Venedik’teki Yahudi gettosunu ilk kez ziyaret ettiğimde kendi kendime bu soruyu sormuştum. Adayı meydana getiren sessiz, ıssız adalar hâlâ İkinci Dünya Savaşı’ndaki tard edilmelerin ve toplu katliamların hayaletleriyle doluydu, Yahudilerin sinagogları silinip gitmiş, evleri de göçük vaziyetteydi. Ama çok eskiden, Rönesans’ın en parlak dönemlerinde, İspanya’dan sürülen Yahudiler burayı yuva haline getirmeyi başarmışlardı. Bunu yapma tarzları, yalıtılmış bir halde yaşamaya zorlanan başka sürgün ve göçmenlerin kendileri için nasıl bir cemaat yaratabildiği konusunda bir şeyler gösteriyor bize, bana kalırsa.

İkinci deneme zamansal olarak bize daha yakın yabancılar ve yabancılık hakkında. Hayatının büyük bölümünü Britanya’da sürgünde veya Kıta Avrupası’nda şehirden şehire sürüklenerek geçiren, on dokuzuncu yüzyılın büyük Rus reformcusu Alexander Herzen’in hayatı etrafında gelişiyor bu yazı. Herzen’in hikâyesini bana bir gece Isaiah Berlin anlatmıştı —filozof, Herzen’in hayat koşullarına, hayatta kalma stratejilerine ve duygularına daldıkça epey uzun bir gece olmuştu. Aslında Isaiah Berlin de sürgündeki bir Rus’tu ama ikisinin kaderleri dünyalar kadar farklı gelişmiş, Berlin Britanya’daki müesses düzenin kalbinde kendisine bir yer açmışken, Herzen yaşadığı her yerde yabancı olarak kalmıştı.

Herzen sıla özlemine ya da kendi kendine acıma tavrına yenik düşmek yerine, yaşadığı yerinden-olmayı anlamlandırmaya çalışmış, hatta bunu bir hayat tarzı olarak kucaklamıştır. Onu modern kılan da bu kucaklamadır. Yerinden-olma ve yer-değiştirme ekonomi ve siyasette yön verici olgular olmanın yanı sıra modern sanatın amblemleri haline de gelmişlerdir. Berlin Herzen’in hikâyesini katman katman anlatırken bu hayatın sanatlardaki yerinden-olma ile ne kadar bağlantılı olduğunu merak etmiştim; ikinci deneme işte bu bağlantıyı araştırıyor.

Bu iki deneme tematik olarak birbirine bağlı olmakla birlikte farklı yollardan ilerliyorlar. Birincisi daha düz bir tarihsel anlatım iken, ikincisi daha çok bir insanın hayatı —siyasete adanmış bir hayat— ile sanat pratikleri arasında bağ kurmaya yönelik bir deney mahiyetinde. Burada yayınlanan Venedik çalışması Ten ve Taş adlı kitabımda anlatılan getto tarihinin daha uzun bir versiyonudur; Herzen anlatımı da, yine, dostum Joseph Rykwert onuruna düzenlenen bir Festschrift için yazdığım bir denemenin daha uzun bir versiyonudur. Benden bu çok kısa kitabı toparlamamı istediği için ve yayıma hazırlama sürecindeki önerileri için Lucasta Miller’a teşekkür borçluyum.
Londra, 2011

Richard Sennett
Yabancı
Sürgün Üzerine İki Deneme
Özgün adı: The Foreigner
Two Essays on Exile
Çeviri: Tuncay Birkan