Türkiye'nin Bilimsel Yayın Karnesi Zayıf: Sayı Arttı Ama Uluslararası Bilim Dünyasında İlgi Çekmiyor

Umay Aktaş Salman/AJT

Üniversitelerin bilimsel yayın üretimi son yıllarda arttı. 2001 yılında Türkiye kaynaklı yayınların dünya içindeki payı yüzde 0.84 iken, bu sayısı 2012’de yüzde 1.82 oldu. Bu artışa karşın Türkiye dünya sıralamasında halen çok gerilerde. Türkiye'de son 30 yılda üniversite sayısı yaklaşık altı katına çıktı. Bilimsel performans ise aynı hızla yükselmiyor. Yayınlar uluslararası bilim ortamında ilgi çekmiyor.

Üniversitelerin akademik performanslarını ölçen kurumlardan biri de Orta Doğu Teknik Üniversitesi Enformatik Enstitüsü bünyesinde kurulan URAP ( University Ranking by Academic Performance).

URAP, dünyadaki üniversiteleri makale sayısı, toplam bilimsel doküman sayısı, atıf sayısı, toplam dergi etkinlik çarpanı, dergi atıf etkinliği toplamı, uluslararası işbirliklerine göre puanlıyor.

Türkiye’de ise kuruluşunun üzerinden 5 yıl geçmiş, en az bir kere mezun vermiş 125 üniversitenin akademik performansını bilimsel yayın sayısından doktora öğrenci sayısına kadar dokuz ktiterde değerlendirmeye aldı. Bu üniversitelerin Türkiye sıralamasını yaptı. Ayrıca Türkiye’deki üniversitelerin dünyada sıralamasında da nerede olduğunu tespit etti.  Alan alan Türkiye’deki üniversitelerin sıralamasını da yapan URAP,  kaç Türk üniversitesinin belirlenen alanlarda dünya sıralamasına girdiğini belirledi.

"Ders yükü bilimsel çalışmaya engel değil"

Al Jazeera'ye konuşan URAP Koordinatörü ve ODTÜ'nün eski rektörü Prof. Dr. Ural Akbulut, öğretim üyelerinin düşük maaşlarına ve üniversitelerin kısıtlı bütçelerine rağmen akademik performansın yükselme gösterdiğini söylüyor. Atıf sayısının düşük olmasını ise şöyle açıklıyor:
“Hocalar terfi edebilmek ve ödül alabilmek için altı ay, bir yıl çalışıp dünyada saygın bir makale çıkarmak yerine, bu sürede iki makale çıkarmayı tercih ediyor. O zaman, bu yayınlar atıf almıyor. Etik olmayan, kes yapıştır şeklinde yapılan yayınların da atıf alma şansları düşük. Özelikle Afrika, Asya ülkelerinde çıkan dergiler var. Para ile makale basıyor. ‘İki makale gönder, tek para öde’ diyerek 100 dolara makale basıyorlar. Genç insanlar tarafından terfi için bu dergilere yayın yollayanlar var. Bu da etik değil."

Yeni kurulan devlet üniversitelerinde iş yükünün fazla olduğunu, bu durumun da bilimsel yayın üretime engel olduğunu söyleyen Akbulut, "15-20 yıllık devlet  üniversitelerinde ise ders yükü çok fazla değil. Nitekim 2 bin hocası olan bir üniversitede kişi başına yayın oranı 0.1 ise bunu ders yükü ile açıklayamazsınız" dedi.

Türkiye’nin milli gelirinden AR-GE'ye ayrılan payın hala yüzde 1’in altında olduğunu hatırlatan Akbulut, "Bu oran gelişmiş ülkelerde yüzde 2-3 oranında. Öğretim üyesi maaşlarının düşüklüğü yıllardır konuşuluyor. Maaşlar o kadar düşük ki, en parlak öğrenciler araştırma yapmak için üniversitede kalmak istemiyor. Türkiye'nin patent aldığı çalışma sayısı da çok az. Üniversite sayısı arttığı için doktora yapanların da standartlarında düşme oldu. Amerika’da niye yüksek bilimsel yayınlar? Çünkü rekabet var. Hocaların maaşları performanslarına göre belirleniyor” diye konuşuyor.

Akbulut yayın yapabilmek için uluslararası konferanslara gidilmesi ve bunun için de gençlere fırsat verilmesi gerektiğini de söylüyor.

YÖK de “Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası” raporunda akademisyenlerin yüksek motivasyon ile çalışabilmesi için eğitim öğretim yükünün makul düzeylere çekilmesi, araştırmaya ayrılan zamanın artırılması ve maaşların yükselmesi gerektiğini vurguluyor.  Bilim üretiminin gelişmiş ülkelerle rekabet edebilmesi içinse, öğretim elemanı  sayısının artırmanın yanında mevcut akademik kadroya  yayın, proje ve patent destekleri sağlanması gerektiğini söylüyor. 

Akbulut, son yıllarda akademik performanslara göre yapılan sıralamalarda Koç, Sabancı, Bilkent, Sabancı, TOBB Ekonomi ve Teknoloji üniversitelerinin yükselmelerinin ümit verici olduğunu, Anadolu’da Fırat ve Erciyes, Kafkas, Aksaray gibi üniversitelerin de hamle yaptığına dikkat çekiyor.

“Birinci şart akademik özgürlük”

Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği Başkanı Prof. Dr. Tahsin Yeşildere’ye göre ise, bilimsel yayın üretmenin, araştırma yapmanın en önemli şartı akademik özgürlük. Yeşildere yayın sayısına değil yayının içeriğine, özgünlüğüne ve etkisine bakmak gerektiğini belirterek, “Yayınların atıf almamasının nedenini  niteliğinin düşüklüğüne bağlayabiliriz. Türkiye’de  akademik yükselmeye bağlı bilimsel araştırmalar yapılıyor” diyor.

Yeşildere, öğretim üyelerinin maaşlarının düşüklüğüne, iş yüküne dikkat çekiyor. Üniversitelerin siyasallaşmasının da bilimsel çalışmaları olumsuz etkilediğini söyleyen Yeşildere, "Bilimsel çalışmalar kimi yerlerde ahbap çavuş ilişkisi içerisinde yürüyor. TÜBİTAK ve üniversitelerin fonları eskiden ulusalcı ve Kemalist akademisyenlere veriliyordu, şimdi de siyasi yapının görüşü doğrultusundakiler destekleniyor. Nitelik ve akademik etik çiğnenmiş oluyor" diyor.

Bürokrasinin de çalışmaların önünde önemli bir engel olduğunu belirten Yeşildere, araştırma için maddi kaynakların bulunması ve onaylanma sürecinin aylar sürdüğünü söylüyor. Yeşildere vakıf üniversitelerine de dikkat çekiyor. Kiminin sadece kâr getiren araştırmalara destek verdiğini ifade eden Yeşildere, bazı vakıf üniversitelerinde emekli akademisyenlerin, araştırmaya katkısı olmayan, sadece eğitim öğretime katkısı olan kadroların çalıştığını vurguluyor. Ayrıca buralarda iş güvencesi ve sosyal hakların yetersizliğinin araştırma yapmaya engel oluşturduğunu söylüyor.

"Bir yılda anca taslak hazırlandı"

Yeşildere, görev yaptığı İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi'nde bir proje hazırlamak istediğini, projenin taslağının bile bir yılda hazırlandığını, gençlerin iş yükünden fırsat bulamadıklarını söylüyor. Yeşildere, "Bazı doçent ve profesörlerin derslerini araştırma görevlileri veriyor, sınavlarda gözlemci oluyorlar, kağıt okuyorlar. Araştırma yapacak heyecanları ve vakitleri kalmıyor"  diyor.

Ülkelerin Yayın Performansı (1996-2012)

Dünya'da İlk 20

Türkiye'de İlk 20

Vakıf Üniversiteleri