Asker Kaçağı

- DONAT BAYER

1960'lı yıllar boyunca savaş-askerlik karşıtı şarkılar özellikle Amerikan popüler müzik endüstrisi içinde hareket eden şarkı yazarı ve şarkıcıların kariyerlerinde belirleyici bir yere sahip oldu. Temelini 1950lilerin Beat hareketinde bulan Amerikan karşı kültür hareketini bunun başlıca sebebi olarak gösterebiliriz. Charles A. Reich ve Theodore Roszak gibi sosyologların belirlediği üzere karşı kültür genel olarak beyaz orta sınıfa ait gençlerin içinde bulundukları toplumun yapısına, ebeveynlerinin değerlerine ve devletin işleyişine verdikleri tepkinin sonucu olarak tanımlanabilir. Bu hareket 1960ların ikinci yarısında en yüksek noktasına ulaştı.

1964 yılı itibariyle özellikle üniversite kampüsleri öğrencilerin Vietnam Savaşı karşıtı eylemlerini gerçekleştirmek kullandıkları alanlar haline geldi. Odetta, Bob Dylan ve Joan Baez şarkıları bu eylemlerin çoğunun vazgeçilmez parçasıydı. Aynı dönemde Peter Paul and Mary’nin 1964 tarihli In Concert albümünde yer alan Boris Vian imzali ‘Le Deserteur’ isimli şarkı yazılışından 10 yıl sonra yazıldığı toprakların kilometrelerce ötesinde en az yazıldığı günlerde olduğu etkili bir şekilde kendine yer bulmuştu.

Vian tarafından yazılan ve şairin Harold Berg’le beraber bestelediği ‘Le Deserteur’ün popüler müzik tarihinin en etkili, en bilinen askerlik-savaş karşıtı şarkılarından biri olduğunu söylemek hiç de abartılı olmaz. Vian yayınlanışı Dien-Bien-Phu yenilgisine denk gelen şarkıyı, askere çağırı kağıdını henüz almış birinin ağzından başbakana hitaben kaleme alınmış bir mektup şeklinde yazdı.

Dönemin birçok şarkıcısı tarafından geri çevrilen şarkı 14 Mayıs 1954 yılında Marcel Mouloudji tarafından kaydedildi. Ancak Mouloudji’nin versiyonu kimi noktalarda orijinal metinden ayrılıyordu. Öncelikle Vian’ın mektubunun açılışında hitap ettiği ‘Sayın Başbakan’ ‘Sayın Adı Büyükler’e dönüşmüştü. Bunun da ötesinde Vian’ın ‘Kararım kesindir / Firar ediyorum’ dizeleri ‘Dünya yeterince savaş gördü / Savaşmak aptallıktır’ şeklini almıştı. Her ne kadar Mouloudji, Vian’ın dizelerini yumuşatmaya çalışmış olsa da ‘Le Deserteur’ün 1954 baharında şarkıcının sesinden Europe 1’de yayınlanmasının hemen ardından 15 Temmuz 1954’te meclis üyelerinden Paul Faber’in isteği üzerine şarkının radyolarda çalınması yasaklandı.

Şarkı tam Cezayir Savaşı’nın ortasında 1955 Nisan’ında tekrar gün yüzü görür gibi oldu. Bu dönemde Mouloudji şarkıyı Mercury etiketiyle 45lik formatında yayınladı. Ancak kısa bir süre sonra uzun bir zaman ortalarda gözükmemek üzere bu plak da karanlığa gömüldü.

Vian her ne kadar 1955 tarihinde Faber’e yazdığı açık mektupta ‘şarkımın geçmişin bugünün ve yarının gazilerine saygısızlık olduğunu söylerken siz ne dediğinizin farkında mısınız’ anlamına gelecek sözlerle ‘Le Deserteur’ün binlerce kişi için ne anlam ifade ettiğini açıklamaya çalışmış olsa da söz konusu sansür uzun yıllar boyunca kaldırılmadı. Şarkı aynı zamanda Fransız şansonunun en önemli figürlerinden biri olarak kabul edebileceğimiz Mouloudji’nin de uzun yıllar ortalarda pek görünmemesine neden oldu. Vian’ın ölümünün ardından ve sansürün de kalkmasıyla birlikte ‘Le Deserteur’ tam da Vian’ın yazdığı şekliyle sayısız albümde yer almaya başladı. Serge Reggiani, Renaud ve Juliette Greco gibi şansonun en büyük isimleri tarafından kaydedilen şarkı, bu yazının açılışında bahsettiğimiz dönem itibariyle başta Amerika olmak üzere dünyanın dört bir yanında çalınıp söylendi. Yığınları etkiledi.

Bugün ‘Sayın Başbakan’ ve Paul Faber hatırlanmaması gereken isimler olarak tarihin dev çöp tenekesinin dibini boylarken Vian’ın dizeleri hala plaklar, kasetler, CDler ve kitaplar aracılığıyla sayısız dilde dinleyicilerini, okuyucularını buluyor.